Gmina Łososina Dolna położona jest we wschodniej części Beskidu Wyspowego, który sięga tutaj najdalej na wschód wysuniętymi szczytami, tworząc Pasmo Jaworza, zwane także Pasmem Łososińskim. Góra św. Justa /486 m n.p.m/ dzieli obszar na Dolinę Łososinki i Dolinę Dunajca. Przez centralny teren gminy przepływa rzeka Łososina, która następnie wpada do Jeziora Czchowskiego. Przebiega tędy również ważny szlak komunikacyjny łączący Nowy Sącz z Krakowem. Wschodnią granice gminy stanowi Jezioro Rożnowskie.
Wzmianka o wsi Jakubkowice, tak bowiem brzmiała pierwsza nazwa Łososiny Dolnej, pojawia się już w 1304 r. W 1333 r. miała miejsce ich lokacja jako wsi na prawie niemieckim – dokument lokacyjny wydała królowa Jadwiga – żona Władysława Łokietka i matka Kazimierza Wielkiego. Jednocześnie królowa Jadwiga poleciła zbudować w Jakubkowicach kościół, wyposażając go łanem roli, dziesięciną, karczmą, pastwiskami oraz wolnym wyrębem w lesie. W okresie średniowiecza włość łososińską stanowiły miejscowości: Jakubkowice, Łączne, Sadowa i Zawadka. Kolejnymi właścicielami wsi byli panowie z Bilska, a następnie jej części posiedli Pietrasz z Roćmirowej, Warcisław – komornik sądu ziemskiego w Czchowie i Jadwiga z Odunowa. W latach 1387-1400 właścicielami Jakubkowic i Roćmirowej była rodzina Włodków herbu Turzyna. W latach 1470 – 1474 Jakubkowice stanowiły własność klasztoru klarysek starosoądeckich. Już jednak w 1474 r. właścicielem wsi był Jan Wiernek Gaboński z Bilska, nieco póżniej zamieszkiwała te obszary rodzina Słupskich. Następnie wieś /założenie miasta nie powiodło się/ przechodzi na własność rodziny Wiernków, po których dziedzicami zostają Dymlińscy. W 1477 r. Mikołaj Wiernek, pan na Jakubkowicach i Bilsku, zapisuje na tych dobrach w sądzie ławniczym w Nowym Sączu odprawę dla swej żony Zdzisławy ze Stadnik, herbu Szreniawa, córki Zbigniewa. W latach 1505-1506 Jan z Wiatrowic Wiktor herbu Brochwicz kupuje część Jakubkowic od dotychczasowego właściciela – Jana z Dymlina Dymlińskiego, który jak podają źródła jest jeszcze właścicielem w 1522 r. W roku 1529 właścicielem Jakubkowic był Jan Wilamowski, a w latach 1564-1581 – Stanisław Wiktor herbu Brochwicz. Wiek XVII przyniósł rozdrobnienie własności szlacheckiej na tych terenach. W 1629 r. Jan Wierzbięta posiadał w dorzeczu górnego Dunajca wioski: Jakubkowice, Biała, Bilsko i Ostra Góra. W 1681 r. właścicielem Jakubkowic był już Adam Wierzbięta herbu Janina, poborca woj. krakowskiego, który w 1691 r. został także posiadaczem Bilska. Wiek następny przynosi dalsze rozdrobnienie stanu posiadania na tym terenie. Poszczególne wsie lub ich części były w posiadaniu rodzin Osieckich, Sędzimirów, Stadnickich, Taszyckich, Bułakowskich, Zarembów i Głębockich. Wieś aż do 1945 roku była własnością kolejnych rodów szlacheckich. 1 stycznia 1970 roku została zmieniona nazwa miejscowości Jakubkowice na Łososina Dolna. Zakłada się, iż nazwa Jakubkowice pochodzi od imienia Jakubek, stąd Jakubkowice. Dziś wieś jest siedzibą władz gminy. Miejscowość jest mała, ale warto choć na chwilę zatrzymać się tutaj i zobaczyć jak przeszłość splata się z teraźniejszością. Na lotnisku Aeroklubu Podhalańskiego można skorzystać z lotów pasażerskich samolotami sportowymi. Jest to okazja dla tych turystów, którzy kochają przyrodę. Mogą oni urodę naszych stron podziwiać z lotu ptaka.
W ciągu swojej historii parafia Łososina Dolna posiadała trzy kościoły. Pierwszy wybudowano przed rokiem 1333, stał na niewielkim wzniesieniu w północnej części miejscowości. Był to kościół drewniany, pokryty gontami, z wieżą ustawioną stożkowo otoczoną żelaznymi płytami. Świątynia posiadała pięć okien witrażowych oraz tabernakulum przymocowane do ściany. Były w nim trzy ołtarze, z których jeden był kamienny, a dwa drewniane. Kościół ten na początku XVIII wieku był bardzo zniszczony, dlatego wizytator w 1728 roku nakazał przystąpić do jak najszybszej jego odbudowy.
W 1739 roku staraniem ks. proboszcza Piotra Przedborskiego wybudowano nowy kościół pod wezwaniem Św. Apostołów Piotra i Pawła. Konsekracji dokonał biskup M. Kunicki 10 sierpnia 1740 roku. Kościół drewniany o konstrukcji zrębowej, zachowany do dnia dzisiejszego. Jednonawowy, o nawie kwadratowej i prostokątnym prezbiterium, przy którym od północy znajdowała się niewielka zakrystia ze składzikiem i przedsionkiem, a od zachodu kwadratowa wieża z kruchtą w przyziemiu. Wnętrze nakryte stropami płaskimi. Chór muzyczny o parapecie wklęsło – wypukłym, wspartym na czterech słupkach. Na nim polichromia rokokowa z drugiej połowy XVIII w., odkryta i konserwowana w 1966 r. Na zewnątrz nawa i prezbiterium otoczone było otwartymi sobotami, wspartymi na słupach, między którymi znajdowały się wypełnienia ażurowe z toczonych tralek. Dach dwukalenicowy, początkowo kryty gontem, a od początku XX wieku pokryty blachą. W miejscu połączenia ścian z dachem zaczepy (dawny element konstrukcyjny, stosowany głównie w XV w. – jego obecność tutaj jest dużym zaskoczeniem). Wieża konstrukcji słupowej, zwieńczona izbicą pozorną i baniastym hełmem barokowym z latarnią. Obramowanie portalu między zakrystią a składzikiem było w stylu późnogotyckim XV – XVI w., prawdopodobnie dlatego, że zostało przeniesione ze starego kościoła. Na wschodniej ścianie prezbiterium znajdował się krucyfiks barokowy otoczony kapliczką a ponad nim gloria wokół monogramu MARIA. Wewnątrz polichromia figuralna i ornamentalna z 1966 roku projektu Marii Ritter, wykonawcy: Tadeusz i Zofia Knausowie .
Ołtarz główny późnobarokowy z drugiego ćwierćwiecza XVIII wieku z bramkami po bokach; w nim rzeźbiona grupa Ukrzyżowania, ponad bramkami malowidła: wręczenie kluczy św. Piotrowi i Chrystus ukazujący się św. Pawłowi, oraz dwa ołtarze boczne przy tęczy rokokowe z trzeciego ćwierćwiecza XVIII w. W lewym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegeterii, gotycki z pierwszej połowy XV a w prawym obraz św. Józefa, późnobarokowy. Należy wspomnieć, że obraz Matki Bożej Pocieszenia znajdował się wcześniej w pierwszym średniowiecznym kościele prawdopodobnie od 1608 roku a później został przeniesiony do kościoła wybudowanego przez ks. Przedborskiego. Obraz był i jest czczony przez wiernych jako obraz łaskami słynący. W latach 1983 – 1987 wybudowano w Łososinie Dolnej nowy kościół parafialny do którego w uroczystej procesji przeniesiono cudowny obraz Matki Bożej Pocieszenia.
W kościele znajduje się również obraz barokowy z XVIII wieku przedstawiający św. Sebastiana, chrzcielnica kamienna z 1873 roku, kamienna kropielnica prawdopodobnie z połowy XIX w., ambona w tradycji barokowej z II połowy XIX wieku i dwa konfesjonały rokokowe z II połowy XVIII wieku. Kościół otaczał kamienny mur z 1847 r z dwiema bramami, (na jednej kamienne rzeźby św. Piotra i Pawła) oraz pięcioma kaplicami.
Drewniany osiemnastowieczny zabytkowy kościółek zniknął z pejzażu Łososiny Dolnej. Został w październiku 2003 roku rozebrany i przeniesiony do Skansenu w Falkowej – Nowym Sączu. Wszystkie elementy świątyni zostały zakonserwowane specjalnym roztworem przeciwko szkodnikom drewna. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu tak odpowiedzialne zadanie powierzyło panu Wojciechowi Pawlikowskiemu, który wykazał się fachowością, kompetentnością oraz dbałością o zachowanie autentyczności i zabytkowego charakteru obiektu. Cieśle z Poronina w ekspresowym tempie pracowali i składali kościół na nowo a po nich do pracy przystąpili konserwatorzy. Odnawianie polichromii ściennych i sufitowych potrwa kilka lat. Niektóre malowidła, jak na przykład ornamenty kwiatowe nad i pod oknami uległy znacznej destrukcji.
Zabytki, miejsca sakralne są ważną atrakcją turystyczną na terenie danego regionu. Świadczą o jego wartości kulturowej, historycznej, naukowej. Każdy ma swoją historię. Osoby pasjonujące się historią na pewno z zainteresowaniem i należytą uwagą zwiedzać będą te obiekty. Zabytki są wspólnym dobrem kultury regionu. Na terenie gminy Łososina Dolna i jej okolic występują miejsca godne zwiedzenia.
opr. Bogusława Połomska – Kuźma
BIBLIOGRAFIA
- Cetnarowska B, Golonka S.,Ta ziemia sercu najbliższa, Łososina Dolna 2005 r.
- Michałowicz – Kubal M. Powiat nowosądecki, Krosno 2000 r.,
- Ks. Piątek Władysław, Najnowsze dzieje parafii Łososina Dolna na tle historycznym, Łososina Dolna 2004 r.,
- Ks. Smoleń W., Ilustracje świąt kościelnych w polskiej sztuce, Lublin 1987 r.,
- Osik T, Len J.A., Dolina ludzi niepokornych.
- Rocznik Diecezji Tarnowskiej, Tarnów 1971 r.
- Staniszewski J. Witkowski Z., Ziemia Sądecka, Warszawa 1980 r.,